Được ví như chốn bồng lai tiên cảnh ở mảnh đất Hà Nam, quần thể du lịch chùa Tam Chúc khiến cho bất cứ ai từng ghé thăm đều trầm trồ kinh ngạc. Sở hữu địa thế “tựa sơn hướng thủy” cùng không gian thanh tịnh của chốn Phật pháp linh thiêng, ngôi chùa thu hút lượng lớn du khách đến đây tham quan hằng nằm.
Nằm ở thị trấn Ba Sao, huyện Kim Bảng, tỉnh Hà Nam, Tam Chúc cách trung tâm Hà Nội khoảng 60 km, cách thành phố Phủ Lý, Hà Nam khoảng 12 km, cách chùa Hương (Hà Nội) khoảng 4,5 km và cách chùa Bái Đính (Ninh Bình) khoảng 30 km; là vùng núi đá vôi ngập nước rất độc đáo, phong cảnh nước non hùng vĩ. Quần thể danh thắng Tam Chúc có tổng diện tích gần 5.000 ha, gồm hồ nước 1.000 ha, núi rừng tự nhiên 3.000 ha, các thung lũng 1.000 ha.
Chùa Tam Chúc cổ được xây dựng từ thời nhà Đinh vào khoảng 1.000 năm trước. Khu chùa mới được xây trên nền móng ngôi chùa cũ, là sự kết hợp tuyệt vời của những công trình kiến trúc ấn tượng giữa bao la cảnh sắc thiên nhiên ngoạn mục. Hiện nay, quần thể du lịch chùa Tam Chúc là điểm đến tâm linh khá nổi tiếng ở Việt Nam và cũng là một trong những ngôi chùa lớn nhất thế giới. Chùa Tam Chúc sở hữu khung cảnh thơ mộng hữu tình với hồ nước mênh mông ở phía trước, những dãy núi đá vôi hùng vĩ ở phía sau và các khu rừng tự nhiên bao quanh. Không gian thanh tịnh của chùa mang đến cho du khách cảm giác như đang đặt chân vào một thế giới bình yên, không có âu lo, muộn phiền.
Thời điểm thích hợp để tham quan du lịch chùa Tam Chúc Hà Nam là vào mùa xuân và mùa thu. Thời tiết ở Hà Nam lúc này khá đẹp, khí hậu mát mẻ, không nắng nóng, nhất vào khoảng tháng 9 - 11 và tháng 1 - 3. Ngoài ra, bạn cũng có thể đến đây vào các dịp lễ Phật giáo quan trọng ở chùa như: Ngày Phật đản 15/4 âm lịch, lễ Vu Lan tổ chức vào 15/7 âm lịch, lễ Trung thu 15/8 âm lịch và lễ Phật thành đạo diễn ra vào 8/12 âm lịch.
Quần thể du lịch chùa Tam Chúc là điểm đến tâm linh khá nổi tiếng.
Tam Chúc là một quần thể du lịch tâm linh rộng lớn, được chia làm 4 khu là khu tiếp đón, khu tâm linh và khu trải nghiệm và khu bảo tồn thiên nhiên.
Cổng Tam Quan là cổng chính để dẫn vào chùa, mang lối kiến trúc truyền thống của đình chùa Việt Nam với 3 cánh cổng vô cùng hoành tráng. Cổng mang ý niệm “ba cách nhìn” của Phật giáo gồm có hữu quan, không quan và trung quan, thể hiện cái sắc (giả), cái không (vô thường) và trung dung của cả hai. Tại Chùa Tam Chúc, bạn sẽ đi qua 2 cổng Tam Quan đó là Tam Quan nội và Tam Quan ngoại. Cổng Tam Quan ngoại là điểm đầu tiên để đón tiếp khách du lịch. Cổng được xây dựng đồ sộ, kiên cố và có hoa văn ấn tượng. Cổng Tam Quan nội nằm trên trục thần đạo, là điểm đến tiếp theo sau khi du khách đi thuyền trên hồ Lục Nhạc và ghé vào khu tâm linh. Với kết cấu khung cột, mái cong toàn bộ bằng bê tông cốt thép được sơn giả màu gỗ cùng chiều cao 28,8 m, cổng Tam Quan nội chắc chắn sẽ khiến bạn choáng ngợp bởi độ hoành tráng.
Nhà khách Thuỷ Đình là điểm đến thứ 2, sau khi bạn đặt chân đến khu du lịch chùa Tam Chúc và qua cổng Tam Quan ngoại. Đây là nơi để mua vé lên thuyền hoặc xe điện, và cũng là địa điểm check in quen thuộc lên hình cực chất của bất cứ ai khi du lịch chùa Tam Chúc.
Qua khỏi cổng Tam Quan nội, bạn sẽ đến khu vực 32 cột kinh, hay còn gọi là vườn cột kinh - một trong những điểm nhấn độc đáo tạo nên không gian hùng vĩ của chùa Tam Chúc. Cột kinh là linh vật độc bản cầu mong vạn sự cát tường, quốc thái dân an, đất nước thái bình, thịnh trị. Những cột kinh ở chùa Tam Chúc có khối lượng lên đến 200 tấn, được làm từ đá xanh Thanh Hóa với độ cao khoảng 14 m. Thiết kế chân cột có hình đài sen, thân cột hình lục giác, đỉnh cột là hình nụ sen, xung quanh các hình điêu khắc thủ công lời Phật dạy.
Tam Chúc có 3 chính điện chính là: Điện Quán Âm, Điện Giáo Chủ và Điện Tam Thế. Điện Quán Âm là nơi thờ Phật nghìn tay, nghìn mắt. Khi tới đây, bạn sẽ được chiêm ngưỡng một kho tàng phong phú với những điển tích về tấm lòng từ bi, nhân hậu của đức Phật. Điện Giáo Chủ là nơi thờ Phật Thích Ca Mâu Ni, bên trong có một pho tượng được làm bằng đồng nguyên khối, nặng gần 100 tấn do các nghệ nhân Việt Nam chế tác. Xung quanh Điện Giáo Chủ là 4 bức phù điêu lớn, nói về các giai đoạn bước ngoặt trong cuộc đời Đức Phật từ khi Ngài đản sinh, thành đạo, thuyết pháp, cho tới khi nhập niết bàn. Điện Tam Thế là tòa lớn nhất trong Tam Điện, bên trong là ba pho tượng đại diện cho quá khứ, hiện tại và vị lai. Trên tường của Điện Tam Thế là những bức phù điêu miêu tả về cõi niết bàn, nơi linh hồn được giải phóng khỏi vòng luân hồi, cái chết và tái sinh.
Chùa Ngọc là địa điểm cao nhất trong quần thể du lịch tâm linh Chùa Tam Chúc, nằm trên đỉnh núi Thất Tích đằng sau Điện Tam Thế. Chùa được xây dựng bằng các phiến đá đỏ granit được ghép lại chắc chắn mà không cần tới bất cứ sự kết dính nào. Đúng như tên gọi, bên trong có đặt một pho tượng bằng hồng ngọc có khối lượng lên tới 4,9 tấn.
Đình Tam Chúc tọa lạc ở giữa hồ Lục Nhạn, mang khung cảnh đẹp tựa chốn bồng lai. Tương truyền, đây là nơi thờ hoàng hậu nhà Đinh - Dương Thị Nguyệt và là điểm lưu giữ những dấu tích cổ từ thời vua Đinh.
Du lịch chùa Tam Chúc, bạn nên bỏ túi một vài kinh nghiệm như giữ tâm tịnh, ý sáng, đi đứng nhẹ nhàng, y phục trang nghiêm. Tránh cười nói to hoặc mặc những váy ngắn, hở hang sẽ không phù hợp với khung cảnh thanh tịnh của chùa. Phật tử không bước vào cửa chính, mà phải bước vào từ cửa bên. Tuyệt đối không được dẫm hay đạp lên bậu cửa mà bạn phải bước qua. Chỉ nên thắp hương tại đỉnh đặt bên ngoài, hạn chế thắp hương bên trong hay rải tiền lẻ khắp nơi làm ảnh hưởng đến không gian của chùa. Chỉ được chụp hình bên ngoài, không được chụp hình bên trong các khu thờ tự. Đây là ngôi chùa rất lớn, vì thế, bạn hãy xem qua bản đồ các khu thật kỹ trước khi đi để tránh mất thời gian tìm đường. Nên đi giày thấp, giày thể thao để dễ di chuyển.